Wyzwania związane z ochroną danych i prawem do prywatności osób transpłciowych – relacja

28 lutego 2025 r. odbyła się konferencja poświęcona wyzwaniom związanym z ochroną danych i prawem do prywatności osób transpłciowych w związku z zatrudnieniem. „(Bez)PRAWA osób transpłciowych w Polsce. Jak przetwarzać dane osobowe osób transpłciowych i skutecznie przeciwdziałać dyskryminacji ze względu na tożsamość płciową w zatrudnieniu?”. Organizatorami wydarzenia była organizacja Open for Business i Fundację Trans-Fuzja wraz z Prezesem Urzędu Ochrony Danych Osobowych oraz Społecznym Zespołem Ekspertów przy Prezesie UODO.

Obecna na Konferencji  Katarzyna Kotula, ministra ds. równości, która objęła konferencję honorowym patronatem, w trakcie swojego wystąpienia podkreśliła zaś, jak ważne jest równe traktowanie wszystkich obywateli. Odniosła się także do kwestii prac nad opracowaniem projektu ustawy o uzgodnieniu płci.

Odczytano list wicepremiera, Ministra Cyfryzacji, Krzysztofa Gawkowskiego, w którym podkreślił poparcie dla zapewnienia ochrony prywatności, danych osobowych i poszanowania tożsamości w środowisku pracy i społeczeństwie.

Podczas wykładu wprowadzającego dr Paulina Pilch zwróciła uwagę na problem dyskryminacji osób transpłciowych. Zaznaczyła też problemy prawne i przewlekłość procesów jako poważny problem.

 Łukasz Antkiewicz, lider Open For Business w Polsce podkreślił, że firmy otwarte, przyciągają talenty, są bardziej odporne na korupcję i przyciąga inwestorów. Im bardziej inkluzywna jest firma, tym silniejsze są w niej więzi pracownicze, co przekłada się na efektywność pracy.

W konferencji wzięła też udział, reprezentująca Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, mec. Agata Szypulska, która podkreśliła, że godność jest przyrodzona i niezbywalna, a inni mają obowiązek jej poszanowania. Zaznaczyła też, że obowiązkiem władz publicznych jest zapewnienie równego traktowania przeciwdziałania jakiejkolwiek dyskryminacji, z jakiejkolwiek przyczyny, w różnych dziedzinach życia społecznego, politycznego czy gospodarczego. Prezes UODO Mirosław Wróblewski w swoim wystąpieniu podkreślił, że w Polsce proces tranzycji płci możliwy jest w praktyce od lat 60. XX wieku, przede wszystkim w wyniku wyroków i uchwał Sądu Najwyższego. Zaznaczył, że w orzecznictwie polskim generalnie nastąpiło uznanie podmiotowości i konieczność zapewnienia ochrony tożsamości płciowej jako prawa podstawowego. Prezes UODO zwrócił jednak uwagę, że nie istnieje regulacja ustawowa w tym zakresie. „Ochrona danych osobowych służy ochronie innych praw podstawowych. Chronimy dane po to, żeby nie doszło do szkody czy krzywdy w innych obszarach, jak kradzież tożsamości środków finansowych czy wizerunku. Krzywdą taką może być również cierpienie psychiczne” – mówił Mirosław Wróblewski. Zauważył również, że zgodnie z RODO dane osobowe to jeden lub kilka czynników związanych z tożsamością, jednym z nich jest płeć. Zatem prawo ochrony danych osobowych chroni też ten aspekt tożsamości osób fizycznych. Wskazał także na fakt, że zarówno RODO, jak i Konstytucja RP gwarantuje prawo do usunięcia informacji nieprawidłowych czy nieprawdziwych.

Podczas wystąpień i dyskusji omówiono prawne i praktyczne aspekty przetwarzania danych osobowych osób transpłciowych. Dyskutowano o wyzwaniach, z jakimi mierzą się instytucje publiczne i pracodawcy, chcąc zapewnić odpowiednią jakość obsługi danych osób transpłciowych. Nie zabrakło przykładów dobrych praktyk. Dzięki temu Urząd Ochrony Danych Osobowych zebrał także kolejne uwagi do zrewidowanego poradnika o przetwarzaniu danych osobowych w zatrudnieniu.

Procesy przetwarzania danych osób transpłciowych z perspektywy RODO (w tym realizacja zasady poprawności danych, prawo do sprostowania danych)

Moderatorka pierwszego panelu dyskusyjnego dr Dominika Dörre-Kolasa zaczęła dyskusję od informacji, że pierwszy proces tranzycji płci w Polsce odbył się w 1937 r. O tym, jak sprawnie przebiegnie ten proces, w dużym stopniu zależy od nastawienia i dobrej woli, a ta zależy od edukacji i poziomu świadomości.

Grzegorz Żak z Fundacji Trans-Fuzja na podstawie własnych doświadczeń opowiadał o problemach z dokumentacją obywatelską i kłopotach z wyrobieniem nowego dowodu osobistego, z jakimi spotykają się osoby transpłciowe. Okazało się też, że osoby te tracą zniżki na ubezpieczenia z tytułu bezszkodowej jazdy, czy zaświadczenia o zrealizowanych szczepieniach.

Maciej Koziński, i Mikołaj Świstowski, podzielili się z uczestnikami Konferencji swoim bogatym doświadczeniem procesowym w prowadzeniu spraw sądowych uzgodnienia płci. Zwrócili uwagę na szereg trudności, jakie w takim postepowaniu mogą się pojawić np. podejście sędziego orzekającego, sprzeciw i opór rodziców, którzy mają możliwość skutecznego blokowania wydania orzeczenia poprzez kwestionowanie opinii biegłych, niestawiennictwo na rozprawach połączone z wnioskami o ich odroczenia.

Mariola Więckowska jako IOD opowiedziała o kłopotach, na które natrafiają inspektorzy oraz administratorzy w przypadku osób transpłciowych. Jako informatyk przyznała też, że zmiany płci i numeru PESEL w systemach są możliwe do realizacji i nie są niczym skomplikowanym. To nie jest realna blokada, blokadą mogą być przepisy prawne, reszta jest do realizacji przy założeniu dobrej woli mocodawcy czy decydenta.                 

Dobre praktyki w organizacjach a obawy pracodawców związane z naruszeniem przepisów ochrony danych osobowych

Podczas drugiego panelu rozmawiano o problemach codziennych, takich jak obecność, w firmach i instytucjach toalet neutralnych płciowo. Podkreślono, że nie musi się to wiązać z wysokimi kosztami w momencie, gdy taka toaleta zostanie połączona z toaletą dla osób niepełnosprawnych. Pamiętać oczywiście należy, że osoby niepełnosprawne mają wtedy pierwszeństwo w korzystaniu z takiej toalety. W niektórych podmiotach sprawdzają się też rozwiązania polegające na dowolności w wyborze szatni czy toalet zapisane w statusie instytucji.

W trakcie dyskusji poruszono też temat dyskryminujących przepisów BHP i prawa pracy w kontekście wskazania, jakie zajęcia może wykonywać pracownik ze względu na płeć. Dla pracodawców może to powodować spory problem, gdyż to oni odpowiadają za życie i zdrowie pracowników. Nad tymi regulacjami warto się zatem zastanowić i z dużą ostrożnością podchodzić do tego, że osoba która przez lata świadczyła pracę jako kobieta, po wyroku sądu ma wykonywać tą samą pracę, ale ze zmianą np. parametrów dot. dźwigania. Normy dźwigania dla kobiet są znacznie niższe niż dla mężczyzn. Wynika to z różnic w budowie ciała i siły mięśniowej, na co wyrok sądu nie wywiera wpływu.

Koszty wykluczenia społecznego osób transpłciowych, ryzyka, wnioski i postulaty de lege ferenda

Trzeci panel rozpoczął się od dyskusji na temat kosztów, które są generowane przez obecny stan prawny ,praktykę wymiaru sprawiedliwości i niektórych instytucji. Podkreślono, że poza kosztami finansowymi bardzo ważne są koszty godności, którą osoby transpłciowe muszą płacić za uzyskanie normalności.

Uczestnicy debaty poruszyli również problem wiktymizacji. Wskazano też na konieczność poprawy poziomu edukacji specjalistów psychologów i lekarzy w zakresie pomocy osobom transpłciowym.

Pojawił się także temat identyfikacji przez nazwisko rodowe w przypadku kobiet i imię ojca w przypadku mężczyzn. Wskazano na to jako na przykład dyskryminacji ze względu na płeć.

Jako najważniejsze wyzwania paneliści wskazywali, poza poprawą edukacji, na konieczność rozpoczęcia prac nad regulacją prawną umożliwiającą uzgodnienie płci, bez konieczności pozywania własnych rodziców, a także zwiększenie ochrony osób trans- przed uprzedzeniami.