ZSPR.440.1026.2018

Na podstawie art. 104 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 2096 ze zm.) oraz na podstawie art. 160 ust. 1 i 2 ustawy z 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1000 ze zm.), art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. 2016 r. poz. 922 ze zm.) oraz art. 6 ust. 1 lit f) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz. Urz. UE L 119 z 04.05.2016, str. 1 oraz Dz. Urz. UE L 127 z 23.05.2018, str. 2), po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego w sprawie skargi Pana R. G., zam. w Cz., na Pana K. Ch., prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą [….] z siedzibą w O. przy ul. dotyczącej odmowy udostępnienia adresu IP osoby, która w dniu […] stycznia 2017 r. o godzinie […], używając pseudonimu „[…] zamieściła na łamach portalu internetowego www.[...].pl wpis o treści: „(…)”, Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych

nakazuje Panu K.Ch., prowadzącemu działalność gospodarczą pod firmą […] z siedzibą w O. udostępnienie na rzecz Pana R.G, zam. w Cz. , danych osobowych w zakresie numeru IP komputera użytkownika, który w dniu […] stycznia 2017 r. o godzinie […] zamieścił, używając pseudonimu […]”, komentarz na łamach portalu internetowego www.[...]pl o treści: „(…)”

Uzasadnienie

Do Biura Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych (obecnie Urząd Ochrony Danych Osobowych) w  dniu 23 maja 2018 r. wpłynęła skarga Pana R.G, zam. w Cz. (zwanego dalej: „Skarżącym”), na Pana K.Ch, prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą […].”, z siedzibą w O. (dalej jako: „Przedsiębiorca”),  dotycząca odmowy udostępnienia adresu IP osoby, która w dniu […] stycznia 2017 r. o godzinie […] używając pseudonimu „[…]”, zamieściła na łamach portalu internetowego www.[...].pl wpis o treści: „(…)”.

Skarżący w treści swojego wniosku wskazał, że wnosi o nakazanie administratorowi danych tj. Przedsiębiorcy przywrócenia stanu zgodnego z prawem przez udostępnienie danych osobowych w postaci pełnego adresu IP osoby, która w dniu 28 stycznia 2017 r. o godzinie [...], używając pseudonimu „[...]” umieściła na łamach portalu www.[...].pl ww. wpis. Skarżący podkreślił, że autor wpisu dopuścił się zniesławienia, pomawiając Skarżącego o postępowanie i właściwości, które mogą poniżyć go w oczach opinii publicznej oraz narazić na utratę zaufania potrzebnego do sprawowania urzędu […]. Z tego powodu Skarżący zdecydował się skierować prywatny akt oskarżenia oraz zawiadomił Policję o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez autora wpisu. Do skutecznego skierowania prywatnego aktu oskarżenia niezbędne jest zaś posiadanie adresu IP, stąd też Skarżący wniósł o nakazanie udostępnienia adresu IP autora przedmiotowego wpisu, posługującego się nickiem „[...]”.

W toku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego w niniejszej sprawie Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych ustalił następujący stan faktyczny:

1. Pismem z dnia […] stycznia 2017 r. Skarżący zwrócił się do Przedsiębiorcy  z wnioskiem o przekazanie pełnego adresu IP osoby posługującej się nickiem „[...]”. Przedsiębiorca odmówił uwzględnienia wniosku pismem z dnia […] lutego 2017 r. Ponadto, pismem z dnia [...] kwietnia 2018 r. Skarżący wezwał Przedsiębiorcę do przekazania pełnego adresu IP osoby posługującej się nickiem „[...]”, która zamieściła przedmiotowy wpis z dnia [...] stycznia 2017 r. W dniu [...] maja 2018 r. Przedsiębiorca odmówił wydania adresu IP, nie przedstawiając żadnego uzasadnienia dla swojej decyzji.

2. Przedsiębiorca wskazał, że odmówił udostępnienia adresu IP, podkreślając, że ww. komentarz osoby posługującej się nickiem „[...]” nie był wulgarny czy też obraźliwy.  

3. Skarżący skierował przeciwko osobie posługującej się nickiem „[...]” prywatny akt oskarżenia o przestępstwo zniesławienia [art. 212 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny  (Dz. U. z 2018 r., 1600 tj.; dalej jako: „kk”)]   do Sądu Rejonowego w [...]. Akt oskarżenia został zwrócony z powodu braku danych osobowych sprawcy czynu. Sąd Okręgowy w [...] podtrzymał stanowisko Sądu Rejonowego. Skarżący złożył również do ww. Sądu wniosek o zlecenie Policji dokonania czynności dowodowych polegających na ustaleniu imienia, nazwiska oraz adresu korespondencyjnego autora komentarza. Sąd odmówił wydania takiego postanowienia.

4. Skarżący wskazał, że przekaże organom ścigania dane osobowe osoby posługującej się nickiem „[...]”, która zamieściła kwestionowany wpis na portalu [...].pl.

5. Przedsiębiorca poinformował, że dysponuje adresem IP komputera, z którego wysłano cytowany wpis.

 W tym stanie faktycznym, Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych zważył, co następuje.

Z dniem wejścia w życie ustawy z 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. 2018 r. poz. 1000 ze zm.), tj. 25 maja 2018 r. Biuro Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych stało się Urzędem Ochrony Danych Osobowych. Postępowania prowadzone przez Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, wszczęte i niezakończone przed 25 maja 2018 r. prowadzone są przez Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych, na podstawie ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. 2016 r. poz. 922 ze zm.) zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 2096 ze zm.), zwanej dalej: Kpa. Wszelkie czynności podejmowane przez Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych przed 25 maja 2018 r. pozostają skuteczne.

Od dnia 25 maja 2018 r. w krajowym porządku prawnym rozpoczęto stosowanie przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz. Urz. UE L 119 z 04.05.2016, str. 1 oraz Dz. Urz. UE L 127 z 23.05.2018, str. 2; zwane dalej: „rozporządzeniem 2016/679”), którego przepisy regulują kwestie związane z przetwarzaniem danych osobowych osób fizycznych. Od tego dnia Prezes Urzędu zobowiązany jest stosować przepisy rozporządzenia 2016/679 do wszystkich postępowań administracyjnych, które prowadzi. Prezes Urzędu wydając rozstrzygnięcie w danej sprawie uwzględnia bowiem stan prawny obowiązujący w chwili wydawania tego rozstrzygnięcia. Natomiast ze względu na to, że niniejsza sprawa wpłynęła do Urzędu Ochrony Danych Osobowych 23 maja 2018 r., tj. przed dniem wejścia w życie rozporządzenia 2016/679, proceduralnie należy stosować przepisy rozporządzenia 2016/679. Zgodnie z art. 18 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2016 r. poz. 922 ze zm.; zwana dalej: „ustawą”) w przypadku naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych Generalny Inspektor z urzędu lub na wniosek osoby zainteresowanej, w drodze decyzji administracyjnej, nakazuje przywrócenie stanu zgodnego z prawem, a w szczególności uzupełnienie, uaktualnienie, sprostowanie, udostępnienie lub nieudostępnienie danych osobowych.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. f rozporządzenia 2016/679 przetwarzanie jest zgodne z prawem wyłącznie w przypadkach, gdy przetwarzanie jest niezbędne do celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów realizowanych przez administratora lub przez stronę trzecią, z wyjątkiem sytuacji, w których nadrzędny charakter wobec tych interesów mają interesy lub podstawowe prawa i wolności osoby, której dane dotyczą, wymagające ochrony danych osobowych, w szczególności gdy osoba, której dane dotyczą, jest dzieckiem. Jak ustalił Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych w toku przeprowadzonego postępowania administracyjnego, Skarżący ma podstawy do uzyskania danych w zakresie numeru IP komputera użytkownika posługującego się nickiem „[...]”. W przedmiotowej sprawie podstawą taką jest ochrona prawa Skarżącego, w tym szczególnie jego dobrego imienia, której zamierza dochodzić przed sądem. Skarżący poczynił bowiem działania w tej sprawie, wnosząc prywatny akt oskarżenia w sprawie o przestępstwo z art. 212 kk.

Stosownie do brzmienia przepisu art. 18 ust. 6 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r.  o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. 2019 poz. 123 t.j.) , usługodawca udziela informacji o danych, o których mowa w ust. 1-5, organom państwa na potrzeby prowadzonych przez nie postępowań. Powyższy przepis istotnie kształtuje po stronie usługodawcy świadczącego usługi drogą elektroniczną obowiązek udostępnienia danych osobowych osób korzystających z tych usług organom państwa, na potrzeby prowadzonych przez nie postępowań. Tym samym art. 18 ust. 6 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną stanowi przepis prawa, o którym mowa w art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy (obecnie art. 6 ust. 1 lit. c) rozporządzenia 2016/679), nakładający wprost na określone podmioty określone prawa i obowiązki w zakresie przetwarzania danych osobowych usługobiorców usług świadczonych drogą elektroniczną. Organy państwa powołujące się na potrzeby prowadzonych postępowań, są zatem uprawnione do pozyskania niezbędnych dla tych celów danych osobowych osób korzystających z usług świadczonych drogą elektroniczną, a przetwarzanych przez podmioty świadczące te usługi – legitymują się bowiem przesłanką zezwalającą na takie ich przetwarzanie określoną w art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy (obecnie art. 6 lit. c) rozporządzenia 2016/679). Istnienie omawianego art. 18 ust. 6 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną w żadnym razie nie wyklucza jednak przetwarzania danych osobowych użytkowników usług świadczonych drogą elektroniczną w sytuacji, gdy spełnione zostaną inne przesłanki przetwarzania tych danych określone przepisami ustawy, samodzielne i niezależne od przesłanki z art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy (obecnie art. 6 lit. c) rozporządzenia 2016/679 – np. przesłanka z art. 23 ust. 1 pkt 5 ustawy (obecnie odpowiednikiem ww. przesłanki jest art.  6 ust. 1 lit. f) rozporządzenia 2016/679).

Odnosząc powyższe do okoliczności rozpatrywanej sprawy wskazać należy, że w ocenie Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych wniosek Skarżącego o udostępnienie danych osobowych użytkownika o nicku „[...]”, w tym numeru jego adresu IP, znajdował uzasadnienie prawne w art. 23 ust. 1 pkt 5 ustawy, a obecnie ma uzasadnienie w art. 6 lit. f rozporządzenia 2016/679, i jako taki powinien zostać przez Przedsiębiorcę uwzględniony. Skarżący bowiem uzasadnił wniosek zamiarem wystąpienia przeciwko autorowi tego wpisu na drogę sądową i niezbędnością żądanych danych z punktu widzenia możliwości dochodzenia wobec tej osoby roszczeń na drodze sądowej o zniesławienie. W myśl art. 212 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny  (Dz. U. z 2018 r., 1600 tj.; dalej jako: „kk”) kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Zgodnie z § 2 powołanego wyżej art. 212 kk, jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Ponadto Skarżący podjął już kroki prawne zmierzające do realizacji swoich praw – złożył bowiem do Sądu Rejonowego w [...] wniosek o zlecenie Policji dokonania czynności dowodowych polegających na ustaleniu imienia, nazwiska oraz adres autora przedmiotowego wpisu. Sąd Rejonowy uznał, że Skarżący powinien we własnym zakresie ustalić dane osobowe niezbędne do skierowania prywatnego aktu oskarżenia przeciwko autorowi komentarza. Skarżący złożył również oświadczenie, że przekaże organom ścigania dane osobowe autora ww. wpisu zamieszczonego na łamach portalu www.[...].pl.

Zindywidualizowanie autora kwestionowanego wpisu stanowi niezbędny warunek dochodzenia przeciwko niemu prywatnego aktu oskarżenia. Zgodnie bowiem z art. 332 § 2 pkt 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2018 r., poz. 1987 ze zm.; dalej jako: „kpk”): „Akt oskarżenia powinien zawierać: 1) imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie, dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego oraz zabezpieczenia majątkowego”.

Odnosząc się do tego, czym jest adres IP i czy stanowi on daną osobową w rozumieniu rozporządzenia 2016/679, stwierdzić należy, że zgodnie z art. 4 pkt. 1 rozporządzenia 2016/679 "dane osobowe" oznaczają wszelkie informacje o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej ("osobie, której dane dotyczą"); możliwa do zidentyfikowania osoba fizyczna to osoba, którą można bezpośrednio lub pośrednio zidentyfikować, w szczególności na podstawie identyfikatora takiego jak imię i nazwisko, numer identyfikacyjny, dane o lokalizacji, identyfikator internetowy lub jeden bądź kilka szczególnych czynników określających fizyczną, fizjologiczną, genetyczną, psychiczną, ekonomiczną, kulturową lub społeczną tożsamość osoby fizycznej.

Informacje, które wiążą się z określoną osobą – choćby pośrednio – niosą pewien komunikat o niej. Dlatego też informacją dotyczącą osoby jest zarówno informacja odnosząca się do niej wprost, jak i taka, która odnosi się bezpośrednio do przedmiotów czy urządzeń, ale poprzez możliwość powiązania tych przedmiotów czy urządzeń z określoną osobą pośrednio stanowi informację także o niej samej. Adres IP (Internet Protocol Address) jest unikatowym numerem przyporządkowanym urządzeniom sieci komputerowych. Jest zatem informacją dotyczącą komputera a nie konkretnej osoby fizycznej, zwłaszcza wtedy gdy możliwe jest współużyczenie jednego adresu IP przez wielu użytkowników w ramach sieci lokalnej. Adres IP nie zawsze wobec tego może być traktowany jako dane osobowe w rozumieniu rozporządzenia 2016/679. Jednak tam gdzie adres IP jest na dłuższy okres czasu lub na stałe przypisany do konkretnego urządzenia, a urządzenie to przypisane jest konkretnemu użytkownikowi, należy uznać, że stanowi on daną osobową, jest to bowiem informacja umożliwiająca identyfikację konkretnej osoby fizycznej [wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 maja 2011 r., sygn. akt  I OSK 1079/10].

Mając na uwadze powyższe, nie budzi wątpliwości niezbędność dysponowania przez Skarżącego informacjami indywidualizującymi osobę, przeciwko której zamierza skierować prywatny akt oskarżenia. W sytuacji, gdy Skarżący nie dysponuje zasadniczo żadnymi informacjami o osobie, która posługując się nazwą użytkownika „[...]” zamieściła na stronie internetowej www.[...].plwpis uznany przez Skarżącego za zniesławiający go, wyłącznie poza tymi, które wynikały z ich opublikowania (tj. – oprócz daty, godziny, treści publikacji), którymi posłużyła się ta osoba w celu ukrycia swojej tożsamości, zasadnym jest przyjęcie, że podejmowanie przez Skarżącego działania służą ustaleniu tożsamości tej osoby, w celu pociągnięcia jej do odpowiedzialności karnej w związku z treścią publikacji i mieszczą się w pojęciu prawnie usprawiedliwionego celu. Oczywistym jest, że pozyskanie (przetwarzanie) danych osobowych w ww. celu w każdym przypadku zostanie uznane przez osobę, której dane te dotyczą, za sprzeczne z jej interesem. Okoliczność ta – zwłaszcza mając na uwadze prawne gwarancje obrony przed roszczeniami strony przeciwnej – nie świadczy jednak o naruszeniu jej praw i wolności. Przyjęcie przeciwnego stanowiska skutkowałoby bezzasadną ochroną tego, kto mógł dopuścić się bezprawnej ingerencji w sferę prawnie chronionych interesów innej osoby (zwłaszcza przekonany o anonimowości, jaką gwarantuje mu sieć Internet) przed ewentualną odpowiedzialnością za jego działania.

W ocenie  Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych Przedsiębiorca bezpodstawnie odmówił Skarżącemu udostępnienia wnioskowanych danych w zakresie numeru IP urządzenia, za pomocą którego dokonano wpisu, pomimo kilkukrotnie ponawianych wniosków Skarżącego, uniemożliwiając mu tym samym dochodzenie swoich praw przed sądem. Dla potwierdzenia słuszności prezentowanego w niniejszej sprawie stanowiska raz jeszcze powołać warto wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 3 lutego 2010 r. (sygn. akt II SA/Wa 1598/09), w którym wskazano w szczególności cyt.: „(...) prawo do swobodnej, anonimowej wypowiedzi, nie może chronić osób, które naruszają prawa innych osób, od odpowiedzialności za wypowiedziane słowa. W sieci nikt nie jest i nie może być anonimowy. Wprawdzie ustalenie tożsamości danej osoby może być utrudnione, jednak z uwagi na to, że każdy komputer zostawia w Internecie ślad – adres IP, za pomocą którego można ustalić komputer, z którego dokonano wpisu, stwarza to możliwość pośredniego ustalenia tożsamości osoby, która dokonała tego wpisu (…) uczestnik postępowania posiada informacje o dacie logowania, pseudonimach osób dokonujących tej czynności i treści dokonanych wpisów. W ocenie Sądu, powyższe informacje, zestawione z numerami IP umożliwiają jednoznaczne określenie tożsamości osób, które naruszyły dobra osobiste uczestnika postępowania. (...) żądane przez uczestnika postępowania adresy IP stanowią w niniejszej sprawie dane osobowe w rozumieniu art. 6 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych, a nakazanie ich udostępnienia stanowi realizację dyspozycji ust. 2 tego przepisu, tzn. stworzy możliwość zidentyfikowania osoby, bądź osób, których tożsamość można określić pośrednio. (...) sam adres IP komputera nie wystarcza do wskazania osoby, która z niego korzystała, ale w zestawieniu z innymi informacjami pozwala przypuszczać, że jej tożsamość można ustalić. W ocenie Sądu, identyfikacja tej osoby nie musi być związana z nadmiernymi kosztami, czasem lub działaniami (…)”.

Ponadto, Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 21 sierpnia 2013 r. podkreślił, że „(...) osoba dokonująca tych naruszeń musi mieć świadomość, że nie może nadużywać swoich praw naruszając prawa innych. Nie ma to nic wspólnego z ograniczaniem zasady wolności słowa. Wolność wyrażania swoich poglądów związana jest z ponoszeniem za poglądy te odpowiedzialności. Każdy kto wypowiada się publicznie, poza Internetem, ma świadomość co do ewentualnych konsekwencji wypowiedzi, które naruszają podstawowe, ustawowo chronione prawa innych osób. Nieuzasadnione niczym jest natomiast twierdzenie, że ktoś wypowiadający się anonimowo, w sposób naruszający dobra innych podmiotów ma podlegać szczególnej ochronie i to jego dane osobowe są dobrem, które ustawodawca miał zamiar chronić w pierwszej kolejności”.

Należy wskazać, że to nie wydawca dziennika internetowego, jakim jest Przedsiębiorca, ani organ ochrony danych osobowych ocenia, czy przedmiotowy wpis miał charakter zniesławiający. Oceny w tym zakresie dokonuje bowiem właściwy sąd, a Skarżący ma prawo korzystać z ochrony przed sądem, o ile czuje się zniesławiony.

Okoliczności sprawy przemawiają za tym, że udostępnienie na rzecz Skarżącego danych osobowych osoby posługującej się nickiem „[...]” jest niezbędne w celu skierowania do sądu prywatnego aktu oskarżenia w trybie art. 212 kk. W tym celu Skarżący podjął szereg czynności, w tym zwracał się do Przedsiębiorcy o udostępnienie danych osobowych ww. osoby, które nie doprowadziły jednak do spełnienia żądań Skarżącego.

Reasumując, Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych stoi na stanowisku, że Przedsiębiorca bezpodstawnie odmówił Skarżącemu udostępnienia numeru IP autora wpisu o nicku „[...]”, uniemożliwiając tym samym Skarżącemu podjęcie dalszych działań, które pozwolą na skuteczne zainicjowanie przeciwko tej osobie postępowania sądowego – skutecznego skierowania do Sądu Rejonowego w [...] prywatnego aktu oskarżenia.

Stosownie do art. 18 ust. 1 pkt 2 ustawy w przypadku naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych z urzędu lub na wniosek osoby zainteresowanej, w drodze decyzji administracyjnej, nakazuje udostępnienie wnioskowanych danych osobowych. Mając na uwadze okoliczności przedmiotowej sprawy, Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych, upoważniony jest do nakazania Przedsiębiorcy udostępnienia na rzecz Skarżącego danych osobowych autorów kwestionowanych wpisów w zakresie, w jakim  podmiot tymi danymi dysponuje - tj. informacji o numerze IP urządzenia, z którego osoba  o nicku „[...]” wysłała kwestionowany komentarz.

W tym stanie faktycznym i prawnym Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych rozstrzygnął, jak w sentencji.

Na podstawie art. 127 § 3 Kpa od decyzji przysługuje stronie prawo do wniesienia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia stronie. Strona ma prawo do zrzeczenia się prawa do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Zrzeczenie się prawa do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy powoduje, że decyzja staje się ostateczna i prawomocna. Jeżeli strona nie chce skorzystać z prawa do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, ma prawo do wniesienia skargi na decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, w terminie 30 dni od dnia doręczenia jej stronie. Skargę wnosi się za pośrednictwem Prezesa Urzędu (adres: ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa). Wpis od skargi wynosi 200 złotych. Strona ma prawo ubiegania się o prawo pomocy, w tym zwolnienie od kosztów sądowych.